Archiwum

Badania obrazowe wykazują, że wśród pacjentów ze schizofrenią mogą występować zmiany strukturalne w mózgu. Zmiany te są obecne na początku choroby, mogą też ulegać progresji. Są to najczęściej: powiększenie komór bocznych mózgu i redukcja objętości istoty szarej specyfi cznych obszarów, zaznaczona szczególnie w górnym zakręcie skroniowym i w środkowych obszarach skroniowych (jądro migdałowate, hipokamp, zakręt przyhipokampowy). Mniej powtarzalne są wyniki badań dotyczących redukcji objętości płata czołowego i ciemieniowego. Stosowanie leków przeciwpsychotycznych prawdopodobnie moduluje te zaburzenia. Najczęściej stwierdzoną zmianą po klasycznych lekach przeciwpsychotycznych jest powiększenie jąder podstawy. Natomiast atypowe leki przeciwpsychotyczne mogą powodować ograniczenie utraty istoty szarej, postępującej wraz z rozwojem choroby. W badaniach obserwuje się nawet powiększenie objętości istoty szarej w niektórych strukturach (np. kora czołowa) po, raczej krótkoterminowej, terapii atypowymi lekami przeciwpsychotycznymi. Z drugiej strony istnieje wiele danych potwierdzających związek leczenia przeciwpsychotycznego (zwłaszcza długoterminowego) ze zmniejszeniem objętości istoty szarej mózgu i powiększeniem komór bocznych. Trudno jest także odróżnić wpływ leków od efektów samego procesu chorobowego. Leki przeciwpsychotyczne drugiej generacji mają wiele cech wskazujących na ich działanie neuroprotekcyjne, natomiast leki pierwszej generacji mogą wykazywać efekty neurotoksyczne. Ważny jest także czas leczenia – w dłuższej obserwacji działanie leków przeciwpsychotycznych może okazać się zupełnie inne niż w krótkiej. Badania prospektywne, m.in. wśród pacjentów z pierwszym epizodem choroby, jak dotąd nie dostarczają konkretnych dowodów na specyfi czne działanie leków przeciwpsychotycznych.

Celem niniejszej pracy jest przegląd wyników badań dotyczących neuroendokrynnych aspektów pierwszego epizodu psychozy schizofrenicznej. Omówiono współczesną koncepcję neurorozwojową schizofrenii, czynniki związane z zaburzeniem rozwoju mózgu oraz wykładniki strukturalne takiego zaburzenia uwrażliwiające mózg na czynniki stresowe, co może przyczynić się do rozwoju psychozy. Przegląd zaburzeń neurohormonalnych w pierwszym epizodzie psychozy dotyczy trzech obszarów: osi stresowej, układu wydzielania prolaktyny oraz hormonów płciowych.
Stres stanowić może czynnik inicjujący występowanie zaburzeń psychotycznych, w tym również pierwszego epizodu psychozy schizofrenicznej. W pracy opisano działanie mechanizmów regulujących wytwarzanie hormonów stresu oraz zależności pomiędzy poszczególnymi piętrami osi stresowej poprzez układ sprzężeń zwrotnych. Przedstawiono również dane wskazujące na związek między wystąpieniem zaburzeń psychotycznych (w tym pierwszego epizodu schizofrenii), większym nasileniem reakcji stresowej i większymi zmianami w hipokampie.
Podwyższony poziom prolaktyny (hiperprolaktynemia) często występuje u chorych na schizofrenię i jest traktowany jako objaw uboczny leków przeciwpsychotycznych, których mechanizm działania farmakologicznego polega m.in. na blokowaniu receptorów DRD2. Hiperprolaktynemię stwierdza się również u części pacjentów z pierwszym epizodem schizofrenii, dotychczas nie otrzymujących leków przeciwpsychotycznych. Badania kliniczne i genetyczno-molekularne zdają się wskazywać, że prolaktyna może mieć znaczenie jako czynnik patofi zjologiczny w patogenezie schizofrenii, zwłaszcza w wyzwoleniu jej pierwszego epizodu, przy udziale czynników stresowych.
Zmiany w zakresie hormonów płciowych (estrogenów i testosteronu) mogą również mieć znaczenie patogenetyczne w schizofrenii, w tym jej pierwszym epizodzie. Działanie estrogenów może się wiązać m.in. z wcześniejszym początkiem schizofrenii u mężczyzn w porównaniu z kobietami.

Coraz większa liczba doniesień wspiera immunologiczną hipotezę padaczki, która podkreśla znaczenie aktywacji układu odpornościowego w etiologii tej choroby. Modele drgawek rozniecanych – modele kindlingu oraz modele stanu padaczkowego umożliwiają obserwację procesów zachodzących w okresie epileptogenezy. W trakcie formowania się ogniska padaczkowego obserwuje się proliferację i aktywację astrocytów i mikrogleju, wzrost przepuszczalności bariery krew-mózg oraz wzrost ekspresji czynników prozapalnych – IL-1 β, TNF- α, IL-6. Wiele badań wskazuje na to, że czynniki prozapalne poprzez wpływ na pobudliwość neuronów oraz interakcje z układami neuroprzekaźników mogą mieć znaczący udział w rozwoju i propagacji ogniska padaczkowego. Wydaje się, że modulacja odpowiedzi zapalnej może mieć kluczowe znaczenie dla hamowania aktywności drgawkowej i otwiera nowe perspektywy oddziaływania terapeutycznego. W pracy opisano możliwości modyfi kacji aktywności drgawkowej poprzez leki przeciwzapalne oraz leki hamujące aktywację układu odpornościowego – leki immunosupresyjne w modelach zwierzęcych epileptogenezy.

Założenia. Długotrwałe stosowanie litu jest najlepiej udokumentowanym sposobem farmakologicznej profi laktyki nawrotów w chorobie afektywnej dwubiegunowej (CHAD). Korzystny efekt profi laktyki litem jest związany z szeregiem czynników klinicznych i neurobiologicznych. W niniejszej pracy podjęto próbę oceny skuteczności profi laktycznej litu w zależności od cech osobowości schizotypowej.
Metodyka. Badaniem objęto 70 pacjentów z CHAD (49 kobiet i 21 mężczyzn), w wieku 31–82 lata (59 ± 12 lat), którzy przez minimum 5 lat (5–37, średnio 15) przyjmowali węglan litu. U pacjentów oszacowano za pomocą kwestionariusza Oxford-Liverpool Inventory of Feelings and Experiences (O-LIFE) poziom schizotypii i jej poszczególne wymiary: niezwykłe doznania, dezorganizację poznawczą, introwersję i anhedonię, zachowania impulsywne i niezgodne z regułami. Dokonano korelacji uzyskanych wyników ze skutecznością profi laktycznego stosowania litu, ocenianą w zakresie 0–10 za pomocą tzw. skali Alda.
Wzniki. W całej grupie skuteczność stosowania litu w skali Aldy wynosiła 5,9 ± 2,7 i była podobna u kobiet (5,8 ± 2,8) i u mężczyzn (6,1 ± 2,6). Średnie wartości poszczególnych wymiarów skali były również podobne u kobiet i u mężczyzn i nie wykazywały korelacji z wiekiem i długością stosowania litu. Wykazano znaczącą negatywną korelację pomiędzy skutecznością profi laktycznego stosowania litu a nasileniem wymiaru dezorganizacji poznawczej (r = -0,236 p = 0,025), natomiast brak takiej korelacji z pozostałymi wymiarami schizotypii (niezwykłe doświadczenia, r = -0,121; introwersja i anhedonia, r = -0,166; zachowania impulsywne i niezgodne z regułami, r = -0,032). Korelacja skuteczności litu z wymiarem zachowania impulsywnego i niezgodnego z regułami była dodatnia u mężczyzn (r = 0,214) i ujemna u kobiet (r = -0,148), aczkolwiek nieznamienna statystycznie.
Wnioski. Wymiar dezorganizacji poznawczej, mierzony za pomocą skali O-LIFE, jest negatywnym czynnikiem związanym ze skutecznością długotrwałego stosowania litu w CHAD.

Zespół pieczenia w jamie ustnej (BMS – burning mouth syndrome) charakteryzuje się przewlekłym uczuciem pieczenia, palenia, bólu, parestezjami i suchością w obrębie błony śluzowej jamy ustnej. BMS może stanowić odmianę bólu neuropatycznego i wiązać się z zaburzeniem funkcji dopaminergicznej układu nigrostriatalnego. Przedstawiamy przypadek pacjentki z rozpoznanym zespołem pieczenia w jamie ustnej, u której leczenie olanzapiną przyniosło szybkie, znaczne zmniejszenie nasilenia objawów. Prawdopodobny mechanizm terapeutycznego działania olanzapiny opiera się na jej wpływie na receptory dopaminergiczne i histaminowe oraz dodatkowo na receptory noradrenergiczne i serotoninergiczne.

Wstęp. Trazodon jest lekiem przeciwdepresyjnym o mechanizmie działania blokującym receptory 5HT2 oraz hamującym wychwyt zwrotny serotoniny. Lek ten metabolizowany jest przy udziale cytochromu CYP3A4. Flukonazol, lek przeciwgrzybiczny, jest także metabolizowany przy udziale tego samego cytochromu CYP3A4. Z tego względu pomiędzy oboma substancjami może dojść do interakcji lek–lek, nasilającej działanie lub toksyczność trazodonu.
Opis przypadku. Opisano przypadek 42-letniego pacjenta, przyjmującego systematycznie trazodon w dawce 150 mg, który przyjął jednorazowo dawkę 100 mg fl uconazolu. Wystąpiły takie objawy jak senność, poczucie zmęczenia, zaburzenia koncentracji, refl eksu oraz zmiany w subiektywnym przeżywaniu szybkości poruszania się pojazdu. Interakcja ta okazała się potencjalnie niebezpieczna w kontekście prowadzenia przez pacjenta samochodu.
Wnioski. Opis przypadku wskazuje na wystąpienie interakcji lekowej pomiędzy lekiem przeciwdepresyjnym a jednorazowo przyjętym lekiem przeciwgrzybicznym. Co jednak najbardziej istotne, interakcja ta nabiera szczególnego znaczenia w kontekście trzeciego czynnika, jakim było prowadzenie przez pacjenta pojazdu.