Archiwum 1995–2023

Cel. Celem pracy jest przegląd piśmiennictwa na temat neurologicznych i psychiatrycznych powikłań stosowania acyklowiru, ze szczególnym uwzględnieniem zaburzeń psychicznych o cechach zespołu Cotarda wśród pacjentów z niewydolnością nerek przyjmujących acyklowir. Z uwagi na rzadkość występowania tego zjawiska zarówno patomechanizm, jak i leczenie nie są dostatecznie zbadane. Istnieją dowody, że większe ryzyko wystąpienia neuropsychiatrycznych działań niepożądanych acyklowiru występuje u pacjentów z upośledzoną funkcją nerek z uwagi na utrudnioną eliminację toksycznego metabolitu acyklowiru – 9-karboksymetoksymetyloguaniny (9-CMMG), który zaczyna kumulować się w organizmie. Najprawdopodobniej 9-CMMG przekracza barierę krew–mózg i hamuje mitochondrialną polimerazę DNA, co ostatecznie prowadzi do magazynowania toksyn mocznicowych.

Przegląd piśmiennictwa. Dokonano przeglądu piśmiennictwa pod kątem występowania neurologicznych i psychiatrycznych działań niepożądanych, w tym zaburzeń nihilistycznych u pacjentów z niewydolnością nerek przyjmujących acyklowir lub jego prolek – walacyklowir. Opisani pacjenci w większości przypadków nie mieli wcześniej zdiagnozowanych poważnych chorób psychicznych. Omówiono także możliwość wykorzystania metabolitu 9-CMMG jako markera dla oceny neuropsychiatrycznych działań niepożądanych acyklowiru oraz metody leczenia zespołu Cotarda.

Wnioski. Acyklowir to powszechnie stosowany lek, który w rzadkich przypadkach może cechować się neurotoksycznością. Dotychczas opisanymi neurologicznymi działaniami niepożądanymi tego leku są: dezorientacja, splątanie, zaburzenia świadomości, dyzartria, pobudzenie, halucynacje wzrokowo-słuchowe, psychozy, a także urojenia o byciu martwym, które można opisać jako zespół Cotarda. Za wystąpienie nihilistycznych urojeń będących objawami tego zespołu u pacjentów z niewydolnością nerek przyjmujących acyklowir najprawdopodobniej odpowiada jeden z metabolitów leku – 9-karbo­ksymetoksymetyloguanina. Wiedza w zakresie leczenia zaburzeń, z uwagi na rzadkość ich występowania, jest ograniczona, jednakże hemodializa i zmniejszenie dawki leku były skuteczne w niektórych przypadkach.