Streszczenie
Cel. Celem artykułu jest przedstawienie mechanizmów reakcji stresowej w chorobie afektywnej dwubiegunowej (ChAD) w kontekście skuteczności leczenia litem. Omówiono biologiczną koncepcję stresu Hansa Selyego, z uwzględnieniem stresorów środowiskowych w patogenezie choroby afektywnej dwubiegunowej. Omówiono czynniki genetyczne, epigenetyczne oraz psychologiczne, zgodnie z modelem predyspozycja-stres. Przedstawiono związki między podłożem genetyczno-molekularnym ChAD a skutecznością profilaktyczną litu oraz wpływ stresorów psychospołecznych obniżających tę skuteczność.
Przegląd piśmiennictwa. Dokonano przeglądu piśmiennictwa pod kątem podłoża genetycznego choroby afektywnej dwubiegunowej w kontekście reakcji stresowej, z uwzględnieniem badań nad genem receptora glukokortykostroidowego (GR) oraz genami zegarowymi (circadian clock genes), a także nad mechanizmami epigenetycznymi, tj. procesami metylacji DNA i histonów. Przedstawiono ponad 40-letnią historię badań nad stresem psychospołecznym w patogenezie i przebiegu ChAD, z uwzględnieniem zagadnienia traumy wczesnodziecięcej. Omówiono badania nad wpływem litu na biologiczne komponenty reakcji stresowej (tj. enzym GSK-3, białko Bcl czy stężenia glutaminianu) oraz nad czynnikami skuteczności leczenia profilaktycznego litem.
Wnioski. W patogenezie choroby afektywnej dwubiegunowej odgrywają rolę czynniki genetyczne i środowiskowe pozostające ze sobą w interakcji zgodnie z modelem predyspozycja-stres. Psychospołeczne czynniki stresowe, takie jak trauma wczesnodziecięca czy niedostateczne wsparcie społeczne, istotnie obniżają długoterminową skuteczność leczenia profilaktycznego litem. Najistotniejsze genetyczno-molekularne komponenty pośredniczące między reakcją stresową a skutecznością profilaktyczną litu dotyczą polimorfizmów genu receptora GR – NR3C1 oraz genu FKBP5.