Archiwum

Bezsenność jest ważnym problemem medycznym, a jej leczenie wymaga stosowania zarówno metod niefarmakologicznych (edukacji i psychoterapii), jak i podawania leków nasennych. Leki będące pochodnymi benzodiazepiny mogą być stosowane jako leki nasenne, jednak ich podawanie wiąże się z istotnymi ograniczeniami. Jako alternatywne leki nasenne coraz częściej są stosowane tzw. zetki, czyli niebenzodiazepinowe leki nasenne. Ich mechanizm działania farmakologicznego polega głównie na agonizmie wobec receptora GABA. Ogólnie leki te poprawiają jakość snu (ułatwiają zasypianie, zmniejszają liczbę wybudzeń nocnych i skracają ich czas oraz wydłużają czas snu). W odróżnieniu od benzodiazepin, nie mają działania przeciwlękowego, rozluźniającego mięśnie ani przeciwdrgawkowego i są lepiej tolerowane.

Eszopiklon to lek, który nie był dotychczas dostępny do leczenia bezsenności w Polsce. Jest on nie tylko skuteczny w leczeniu tego zaburzenia snu, ale dodatkowo jest dobrze tolerowany w porównaniu ze stosowaniem placebo. Może być też stosowany przed dłuższy okres niż pochodne benzodiazepiny – nie kilka tygodni, ale kilka miesięcy. Eszopiklon ułatwia zasypianie, zmniejsza liczbę wybudzeń w nocy i wydłuża sen. Sprawia także, że poprawie ulegają subiektywne odczucia pacjentów dotyczące jakości snu oraz funkcjonowania w ciągu dnia. Wykazano też jego przydatność w leczeniu bezsenności u osób starszych. Jest dość dobrze tolerowany, a najczęściej zgłaszanym objawem ubocznym jest nieprzyjemny smak w ustach.

Objective. Zolpidem is a non-benzodiazepine agonist of GABA-A receptor indicated for the short-term insomnia treatment. Over the years, there have been reports in literature on zolpidem abuse complications and neuropsychiatric side effects involving headache, dizziness, nightmares, confusion, depression, sleepiness, memory deficits as well as hallucinations, sensory distortions, delirium and sleep-related complex behaviours with anterograde amnesia. The aim of this work is to review and highlight the most serious adverse reactions to zolpidem with emphasis on sleep-related amnestic behaviours. We also focus our attention on common traits, patterns and predisposing factors. This paper refers to zolpidem side effects or complex amnestic behaviours, or sleep related amnestic behaviours presented in literature.

Literature review. A comprehensive search of PubMed and Google Scholar was conducted to find relevant studies, case reports and literature reviews addressing the zolpidem use in insomniac patients.

Conclusions. Zolpidem may pose a risk for serious adverse reactions most common dose-dependent and associated with age, gender, concurrent use of medications and concomitant comorbidities. If severe adverse reactions occur, the drug should be immediately discontinued or switched to another hypnotic. This review indicates an association between psychotic reactions and complex sleep related behavioural abnormalities in patients using zolpidem alone or in combination with other psychotropic medications. Clinicians should adopt a cautious approach prescribing zolpidem and be alert to possible unusual adverse effects of the drug.

Leki przeciwhistaminowe są używane w objawowym leczeniu zaburzeń snu. Racjonalnym uzasadnieniem do ich stosowania jest udział układu histaminergicznego w podkorowej sieci modulującej świadomość. Sieć ta składa się z kilku struktur podkorowych, które działają na korę mózgu i na wzgórze, aktywując te struktury i utrzymując stan czuwania. Układ histaminergiczny, jako jeden z układów aktywujących mózgu, przyczynia się do wzbudzenia wzgórza i kresomózgowia, z kolei hamowanie jego aktywności jest używane do indukowania senności. W piśmiennictwie medycznym znajduje się zaledwie kilka badań klinicznych, dostarczających dowody na nasenne działanie leków przeciwhistaminowych I generacji. W artykule przeanalizowano zarejestrowane wskazania w zakresie stosowania leków przeciwhistaminowych pierwszej generacji oraz badania ich skuteczności w różnych wskazaniach z obszaru psychiatrii. Leki te przeanalizowano, wyszukując w bazach PubMed (www.ncbi.nlm.nih.gov/pubmed) oraz Web of Science (www.webofknowledge.com) badania kliniczne dotyczące ludzi, w których badano te leki w pierwotnych zaburzeniach snu. Stosowano następujące hasła: antihistaminergic drugs AND insomnia, diphenhydramine AND insomnia, doxylamine AND insomnia, hydroxyzine AND insomnia, diphenhydramine AND insomnia, promethazine AND insomnia. Te same hasła wpisano też do przeglądarki www.google.pl. Podsumowując, można powiedzieć, że istnieje bardzo niewiele badań nad skutecznością leków przeciwhistaminowych I generacji w leczeniu zaburzeń snu. Spośród leków przeciwhistaminowych I generacji zarejestrowane wskazanie w leczeniu przygodnej bezsenności mają jedynie doksylamina i difenhydramina, brakuje jednak badań uzasadniających stosowanie w leczeniu bezsenności hydroksyzyny.

Zaburzenia snu stanowią częsty problem, z którym pacjenci zgłaszają się do lekarza. Mogą one towarzyszyć wielu schorzeniom psychicznym i somatycznym lub mieć charakter pierwotny. Istnieje wiele rodzajów zaburzeń snu. Najczęściej mają one związek z zaburzeniem zasypiania i utrzymaniem ciągłości snu, a także z zaburzeniami bardziej złożonymi, jak np. parasomnie, zaburzenia oddychania i zaburzenia ruchowe związane ze snem. W poniższej pracy skoncentrowaliśmy się na zagadnieniu problemów ze snem u chorych na stwardnienie rozsiane (sclerosis multiplex, SM). Pacjenci ci częściej niż zdrowe osoby w podobnym wieku skarżą się na zaburzenia snu, a zaburzenia te zwiększają się jeszcze wraz z postępem choroby i pojawianiem się innych dolegliwości. Obniżony nastrój, przewlekłe zmęczenie, ból oraz problemy z oddawaniem moczu w istotny sposób wpływają na jakość snu u chorych z SM. Nadmierna senność i kłopoty z zasypianiem nasilają natomiast uczucie zmęczenia (stanowiące duży problem) oraz upośledzają funkcje poznawcze. Dolegliwości związane ze snem bywają jednak często pomijane w czasie wizyt lekarskich – z uwagi na to, że na pierwszy plan wysuwają się inne objawy stwardnienia rozsianego, szczególnie te powodujące niepełnosprawność ruchową. W leczenie zaburzeń snu u chorych z SM wykorzystuje się podstawowe metody stosowane w populacji ogólnej. Ważna jest w ich wypadku także odpowiednia terapia modyfikująca przebieg choroby.

Celem leczenia prewencyjnego epizodycznej oraz przewlekłej migreny jest zmniejszenie częstości oraz ciężkości napadów migreny, a dzięki temu poprawa jakości życia chorych. Szacuje się, że około 38% chorych na migrenę może odnieść korzyści z leczenia profilaktycznego. Jednakże praktyka kliniczna pokazuje, że otrzymuje je tylko około 13% chorych. Głównymi powodami przerywania leczenia jest występowanie nietolerowanych objawów ubocznych oraz brak skuteczności leczenia farmakologicznego. Sugeruje się, że białko związane z genem kalcytoniny (ang. calcitonin-gene-related-peptide, CGRP) odgrywa istotną rolę w patofizjologii migreny. Jednym z nich jest galcanezumab – humanizowane przeciwciało monoklonalne, wybiórczo łączące się z białkiem CGRP. Skuteczność galcanezumabu potwierdzono w badaniach EVOLVE-1, EVOLVE-2 i REGAIN. Jak wykazały wymienione badania, lek ten istotnie zmniejszał ilość dni z migreną w porównaniu z placebo. Ponadto poprawiła się jakość życia pacjentów leczonych galcanezumabem. Lek ten ma korzystny profil działań niepożądanych, podobny jak w grupach placebo. Najczęściej obserwowanym objawem ubocznym u chorych leczonych galcanezumabem był ból w miejscu wkłucia. Nie obserwowano toksycznego wpływu na wątrobę oraz negatywnego wpływu na parametry hemodynamiczne oraz wyniki badań laboratoryjnych. Odsetek chorych leczonych galcanezumabem, którzy przerywali leczenie z powodu objawów ubocznych, był niski. W październiku 2019 roku galcanezumab został zaaprobowany przez FDA oraz EMA w leczeniu profilaktycznym migreny u dorosłych. Aktualnie nie jest dostępny w Polsce.

Badania farmakogenetyczne analizują związek uwarunkowań genetycznych z indywidualną reakcją na leki. Osobnicza odpowiedź na farmakoterapię może mieć szczególne znaczenie prognostyczne w przypadku chorób, w których patogenezie zidentyfikowano istotny udział czynników genetycznych. W odniesieniu do choroby afektywnej dwubiegunowej (bipolar disorder, BD), która jest schorzeniem o częściowo dziedzicznym, wielogenowym podłożu, wyodrębniona została specyficzna grupa pacjentów szczególnie dobrze odpowiadająca na leczenie litem. W ostatnim dwudziestoleciu techniki biologii molekularnej umożliwiły badanie chorych leczonych litem na poziomie genomu, a analizy asocjacyjne tzw. genów kandydujących rozwinęły dotychczasowe profilowanie tych pacjentów na podstawie specyficznych cech klinicznych. Pozytywne wyniki uzyskano, między innymi badając geny związane z układami neuroprzekaźników, wtórnych przekaźników, genów zaangażowanych w neuroprotekcję oraz w regulację rytmów okołodobowych. Dalszy rozwój technik biologii molekularnej przyczynił się do zainicjowania badań genome-wide association studies (GWAS), w oparciu o które tworzone są analizy poligenic risk score (PRS). Niniejszy artykuł ma na celu przedstawienie przeglądu piśmiennictwa dotyczącego analiz polimorfizmów genów związanych z farmakologicznym mechanizmem działania litu. Autorzy opierali się głównie na publikacjach anglojęzycznych dostępnych w bazie PubMed, publikacjach polskojęzycznych oraz analizie referencji opracowań dostępnych jako pełne teksty. Wydaje się, że badania genetyczne podatności na leczenie litem pacjentów z diagnozą choroby afektywnej dwubiegunowej mogą skutkować wprowadzeniem nowych personalizowanych strategii terapeutycznych. Daje to nadzieję na skuteczniejszą redukcję objawów choroby, która – z uwagi na swój przewlekły i nawrotowy charakter – przyczynia się do znacznej inwalidyzacji chorych w codziennym funkcjonowaniu i obarczona jest wysokim ryzykiem samobójstwa.