Archiwum

Zjawisko interferencji RNA (RNAi) jest nowoodkrytym mechanizmem regulacji ekspresji genów na poziomie potranskrypcyjnym. Może być wywoływane przez kodowane w genomie tzw. mikro RNA (miRNA) lub za pomocą syntetycznych, krótkich interferujących RNA (siRNA). Oba typy krótkich RNA, po związaniu przez kompleks białkowy RISC, o aktywności nukleazowej, funkcjonują jako cząsteczki efektorowe i rozpoznają docelową, komplementarną sekwencję w mRNA. Utworzenie kompleksu siRNA/RISC z nicią mRNA prowadzi do hydrolizy mRNA, a w konsekwencji do zniszczenia matrycy. Natomiast związanie miRNA/RISC z mRNA blokuje utworzenie kompleksu translacyjnego. Odkrycie zjawiska interferencji RNA stało się przełomowe dla rozwoju genomiki funkcjonalnej. Wzbudziło także nadzieje uczonych na zrewitalizowanie terapeutycznego wykorzystania kwasów nukleinowych. Obecnie dupleksy siRNA są powszechnie stosowane jako uniwersalne, sekwencyjnie specyficzne inhibitory ekspresji genów. W wielu firmach biotechnologicznych są prowadzone intensywne badania nad wprowadzaniem tych cząsteczek do lecznictwa. Najbardziej zaawansowane są badania (II faza badań klinicznych) nad siRNA skierowanymi na gen czynnika wzrostu VEGF lub jego receptora, w terapii zwyrodnienia plamki żółtej związanego z wiekiem (AMD).

Cel. Celem badania była ocena związku polimorfizmu Val/Met genu COMT z chorobą afektywną dwubiegunową w grupie pacjentów leczonych profilaktycznie węglanem litu oraz analiza tego polimorfizmu u tych pacjentów w zależności od efektu profilaktycznego litu.
Materiał i metody. Badanie wykonano u 101 pacjentów z chorobą afektywną dwubiegunową (41 mężczyzn, 60 kobiet) leczonych litem przez co najmniej 5 lat (5-20 lat). Pacjenci byli podzieleni na trzy grupy w zależności od skuteczności profilaktycznego leczenia tym lekiem (ER – excellent responders, PR – partial responders, NR – lithium non responders). Grupa kontrolna składała się z 437 zdrowych osób (166 mężczyzn, 271 kobiet). Wszyscy pacjenci i osoby zdrowe byli genotypowani w zakresie polimorfizmu Val/Met genu COMT przy użyciu metody PCR.
Wyniki. Rozkład genotypów Met/Met, Val/Met i Val/Val genu COMT był istotnie różny wśród pacjentów z chorobą afektywną dwubiegunową leczonych litem w porównaniu z grupą kontrolną. W grupie osób z chorobą afektywną dwubiegunową istotnie częściej występowały homozygoty Met/Met, a istotnie rzadziej heterozygoty Val/Met. Rozkład genotypów nie był zgodny z prawem Hardy’ego-Weinberga. W grupie chorych leczonych litem obecność genotypu Met/Met była najczęstsza u osób z brakiem odpowiedzi (44%), a najrzadsza w grupie z bardzo dobrą reakcją (29%).
Wnioski. Uzyskane wyniki wskazują na różnicę w dystrybucji genotypów pomiędzy pacjentami z CHAD leczonymi litem a osobami zdrowymi. Przewaga homozygot Met/Met wśród pacjentów z CHAD może sugerować asocjację choroby afektywnej dwubiegunowej z tendencją do wyższej aktywności dopaminergicznej w korze przedczołowej. Stwierdzono również asocjację pomiędzy obecnością genotypu Met/Met i słabszą odpowiedzią na leczenie profilaktyczne litem.

Celem pracy jest opisanie zależności pomiędzy przebiegiem schizofrenii w ciągu pierwszych 9 lat choroby a obrazem psychopatologicznym i funkcjonowaniem poznawczym po latach. W badaniach własnych wzięły udział 33 osoby z rozpoznaniem schizofrenii paranoidalnej, które od początku choroby objęte były 9-letnią obserwacją. Osoby z gorszym przystosowaniem przedchorobowym o cięższym przebiegu schizofrenii, niezależnie od czasu farmakologicznego leczenia i nie leczenia psychozy w pierwszych latach choroby charakteryzowały się większym nasileniem objawów psychopatologicznych w badaniu aktualnym, gorszym przystosowaniem ogólnym oraz większym spowolnieniem psychomotorycznym i gorszą sprawnością pamięci operacyjnej wzrokowo-przestrzennej. Z wyjątkiem TMT (część A i B), wynik żadnego z testów neuropsychologicznych nie okazał się istotny w korelacji z przebiegiem choroby (leczenie vs nieleczenie zaostrzeń choroby) w pierwszych 9 latach. Znaleziono związek pomiędzy gorszym przystosowaniem przedchorobowym a sztywnością myślenia, spowolnieniem psychomotorycznym oraz zaburzeniami pamięci operacyjnej wzrokowo-przestrzennej i nasileniem objawów psychopatologicznych w badaniu obecnym. Efektywność myślenia badanych była związana z lepszym przystosowaniem przedchorobowym oraz dłuższymi okresami systematycznego leczenia farmakologicznego w pierwszych latach choroby. Aktualne przystosowanie chorych było lepsze niż w momencie pierwszego epizodu.

Przyjmowanie substancji psychoaktywnych może powodować występowanie zaburzeń psychicznych i zaburzeń zachowania. Opiaty oraz substancje stymulujące, np. kokaina i amfetamina mają bardzo silne właściwości uzależniające. Leczenie substytucyjne agonistami receptorów opioidowych, głównie metadonem, czy leczenie antagonistami tychże receptorów naltreksonem jest dostępne w niewielu miastach Polski. W leczeniu uzależnień od substancji stymulujących brak jest dominującego postępowania, niemniej podejmuje się próby leczenia lekami przeciwdepresyjnymi, normotymicznymi, czy środkami działającymi poprzez „przerwanie koła samonagradzania”, takimi jak: flupentiksol, disulfiram czy naltrekson. Efektywność farmakoterapii w zapobieganiu nawrotom w uzależnieniu od substancji stymulujących jest znikoma. W ostatnim dwudziestoleciu wzrasta zainteresowanie pacjentami, u których współwystępują zaburzenia psychiczne i używanie substancji psychoaktywnych. Obserwacje kliniczne potwierdzają, że pacjenci ci krócej pozostają w leczeniu, są częściej hospitalizowani, mają więcej zachowań agresywnych i samobójczych oraz gorsze wyniki leczenia w porównaniu z chorymi z jednym rozpoznaniem.

Analiza wyników badań ostatnich lat wskazuje, że aripiprazol bywa coraz częściej stosowany nie tylko w leczeniu schizofrenii, ale także w innych chorobach i zaburzeniach psychicznych. Tematem obecnego opracowania jest omówienie aspektów psychofarmakologicznych oraz klinicznych zastosowania aripiprazolu w leczeniu: ostrego epizodu maniakalnego oraz epizodu mieszanego w przebiegu choroby afektywnej dwubiegunowej typu pierwszego, zapobieganiu nawrotom w chorobie afektywnej dwubiegunowej, depresji w przebiegu choroby afektywnej jednobiegunowej oraz dwubiegunowej, potencjalizacji leczenia przeciwdepresyjnego u chorych z depresją lekooporną, objawów związanych z zaburzeniem osobowości typu borderline, zaburzeń psychotycznych w przebiegu zespołów otępiennych i zespołu majaczeniowego.

U chorych na chorobę afektywną dwubiegunową wykazano działanie normotymiczne aripiprazolu w leczeniu oraz profilaktyce stanów maniakalnych. W badaniach klinicznych nie udało się natomiast wykazać działania przeciwdepresyjnego aripiprazolu stosowanego w monoterapii w leczeniu epizodu depresyjnego, ani działania zapobiegającego nawrotom depresji w przebiegu choroby afektywnej dwubiegunowej. Udowodniono natomiast, że w przebiegu choroby afektywnej jednobiegunowej, aripiprazol w leczeniu skojarzonym z lekiem przeciwdepresyjnym wpływa korzystnie na objawy depresyjne u chorych opornych na leczenie.

Udowodniono, że w grupie chorych z zaburzeniami osobowości borderline aripiprazol okazał się skuteczny w zakresie zmniejszenia nasilenia objawów lękowo-depresyjnych, gotowości do reagowania agresją oraz paranoidalnych cech myślenia. Szczególną zaletą aripiprazolu jest jego dobre bezpieczeństwo i tolerancja, które sprawia, że może on być z powodzeniem stosowany w leczeniu objawów psychotycznych w przebiegu zespołów otępiennych lub przedłużających się zaburzeń świadomości o różnej etiologii, u chorych z licznymi obciążeniami somatycznymi. Dwa ostatnie zastosowania aripiprazolu wymagają jednak potwierdzenia w badaniach obejmujących duże populacje chorych.

U większości pacjentów zgłaszających się do Poradni Zdrowia Psychicznego w Polsce z powodu depresji stwierdzono w niedawno opublikowanym badaniu występowanie zaburzeń afektywnych dwubiegunowych. Obecnie używane do oceny zaburzeń depresyjnych narzędzia psychometryczne (takie jak Skala Hamiltona czy Skala Montgomery-Asberg) zostały dostosowane do objawów klasycznej depresji nawracającej. W ostatnich latach wzrasta ilość danych wskazujących na odrębności kliniczne, psychopatologiczne i patogenetyczne zaburzeń depresyjnych, występujących w przebiegu choroby afektywnej dwubiegunowej. Również zasady leczenia psychofarmakologicznego depresji dwubiegunowej różnią się od algorytmów terapii depresji jednobiegunowej. Dlatego narzędzia do oceny objawów powinny uwzględniać unikalne cechy fenomenologii depresji dwubiegunowej. W artykule omówiono niedawno opracowaną Skalę Depresji Dwubiegunowej, która cechuje się wysoką spójnością wewnętrzną, zgodnością ocen klinicystów, a także koreluje z wynikami innych skal do oceny depresji. W załączeniu przedstawiono polskie tłumaczenie skali.