Streszczenie
Pamięć jest zjawiskiem o określonym podłożu neurobiologicznym, umożliwiającym podejmowanie decyzji w oparciu o wcześniejsze doświadczenia. Jej walor przystosowawczy spowodował bardzo wczesne pojawienie się w ewolucji. Pamięć polega na tworzeniu reprezentacji otoczenia – śladów pamięciowych, czyli engramów, ich składowaniu, przywoływaniu i przetwarzaniu. Jest tworzona w trzech etapach o różnej trwałości engramu: pamięć sensoryczna (około sekundy), pamięć robocza (około 30 sekund) i pamięć trwała, z dwoma podtypami: szybko tworzona, raczej labilna, pamięć krótkotrwała (do kilku godzin) i silnie skonsolidowana pamięć długotrwała (lata i dekady). Różnego typu reprezentacje są, w zależności od ich charakteru, przechowywane bądź jako świadoma i łatwa do przekazywania, ale mogąca ulegać zatarciu pamięć deklaratywna (dalej dzielona na semantyczną, epizodyczną i – czasem dodatkowo – autobiograficzną) oraz jako działająca poza świadomością, trudna do zwerbalizowania ale bardzo trwała pamięć proceduralna. Engramy różnych typów pamięci mają różną naturę. Ślady pamięci długotrwałej są zapisane w zmianach sieci neuronalnych, wywołanych tworzeniem nowych białek po aktywacji ekspresji odpowiednich genów, do której dochodzi po pobudzeniu neuronów w wyniku równoczesnego uwalniania glutaminianu i uwalniania neuroprzekaźników monoamiowych, co prowadzi do fosforylacji i uaktywnienia białek promotorowych sterujących aktywnością genomu. Powstałe engramy posiadają pewną lokalizacją w korze mózgowej, ale są dostatecznie rozproszone, aby mogły przeżyć utratę wielu neuronów. W mózgu ssaków istnieją trzy komplementarne, przenikające się systemy pamięci, których centrum stanowią hipokamp, prążkowie oraz zespół jąder migdałowatych, sterujące odpowiednio pamięcią przestrzenną i deklaratywną, motoryczną oraz emocjonalną. Dzięki badaniom modeli zwierzęcych wykryto molekularne i biochemiczne aspekty tworzenia engramu. Znajomość ich pozwala proponować nowe metody farmakologiczne leczenia patologicznych deficytów poznawczych i usprawniania pamięci osób zdrowych.